ĐI ĐIỀU VỀ THƠ ĐƯỜNG LUẬT THẤT NGN BT C
TRONG THI PHẨM CỦA NH THƠ NỮ NGỌC TUYẾT.
Thưa Qu vị v cc bạn,
Theo chỗ ti biết, c lẽ đy l đm thơ đầu tin của nh thơ nữ Ngọc Tuyết. Chị đ c cc tập thơ Giọt Đầy Giọt Vơi, L Trở, v Sang Ma được tuần tự xuất bản vo cc năm 2005, 2006, 2007[1]. Ti được đọc cc tập thơ thứ hai v thứ ba trong số đ. Điều khiến ti ch trước tin trong cc tập thơ ấy l những bi thơ Đường luật thất ngn bt c của chị.
C lẽ Ngọc Tuyết l một trong số rất hiếm hoi cc nh thơ ở thnh phố m trong ba năm lin tục đến nay mỗi năm đều c tc phẩm mới ra đời. Nếu coi đ l một đặc điểm, th đặc điểm thứ hai của chị, theo ti, l những bi thơ Đường luật trong cc tập thơ m ti vừa ni. Hiện nay rất t nh thơ cn lm thơ Đường luật; số nh thơ nữ lm thơ thất ngn bt c lại cn t hơn nữa.
Thơ thất ngn bt c từng bị ch bai bi bc trong phong tro Thơ Mới vo những năm 30 của thế kỷ 20, nếu n cn ly lất đến nay cũng chỉ l sống rng ở trn mức sống chui. V thơ Đường hầu như vắng mặt trong cc thi phẩm của cc nh thơ của chng ta xuất bản hng năm. Tuy tại Thnh phố HCM c một cu lạc bộ thơ Đường của tổ chức văn ha UNESCO m vừa rồi c ấn hnh hai tập thơ thất ngn bt c rất dy gồm thơ của cc hội vin, mỗi tập c lẽ khoảng năm bảy trăm trang, nhưng đ l sinh hoạt mang tnh phong tro, khng c sự tham dự của cc nh thơ chuyn nghiệp. V vậy, ti thấy sự c mặt của thơ thất ngn Đường luật trong cc thi phẩm của nh thơ Ngọc Tuyết l một điều đặc biệt đng ch .
Thơ thất ngn bt c l một thể thơ cổ của Tu, với cc đặc tnh hạn vần, hạn chữ, v yu cầu nim luật rất khắc khe, nn khng cn được nhiều người, nhất l người trẻ by giờ, ưa thch. Nếu khoảng nửa đầu thế kỷ trước cc tn tuổi như Đng Hồ, Mộng Tuyết, Quch Tấn, Bi Khnh Đản cn quen thuộc trn thi đn th by giờ dường như độc giả ở tuổi 40 trở lại khng mấy người nhắc đến thơ Đường luật. Từ sau tc phẩm Ma Cổ Điển của thi sĩ Quch Tấn vo đầu những năm su mươi của thế kỷ 20, mi đến gần đy mới chỉ c một nh thơ lo thnh Đinh Vũ Ngọc ở Quảng Nam ra mắt tập thơ Nắng Vườn Xưa với ton thể thơ thất ngn bt c, m người đọc ng hầu hết l người lớn tuổi. Cn về cc nh thơ nữ th từ sau khi nữ sĩ Mộng Tuyết xứ H Tin im tiếng trn thi đn từ hơn nửa thế kỷ trước (B mới qua đời gần đy), cho đến nay dường như chưa c hay khng c mấy nh thơ nữ in thơ Đường luật trong thi phẩm của mnh nếu họ c lm thơ Đường luật.
Như chng ta đ biết, nền thi ca Việt Nam đ v đang trải qua nhiều bước cải cch. Nhiều người cn đang bn ci những bước cải cch ấy l tiến hay li, đưa thơ đi su vo lng người hay ngy cng rời xa người đọc. Trong qu trnh tự lột xc lin tục của thơ, Thơ Mới của phong tro Thơ Mới thập nin 30 thế kỷ trước đ bị coi l cũ; từ khoảng cuối thập nin 50 thế kỷ 20, một số nh thơ ở miền Bắc, trong đ c nh thơ Trần Dần, đ bắt đầu cc thể nghiệm cch tn thơ, rồi đầu thập nin 60 thế kỷ trước, nh thơ Thanh Tm Tuyền trong Nam cng với một số thi sĩ trong nhm Sng Tạo đề xướng Thơ Tự Do khng vần điệu, từ đ ra đời loại thơ ph thể, rồi thơ giống văn xui gọi l thơ xui vn vn v by giờ người ta đang ni v lm thơ tn hnh thức, thơ hậu hiện đại, thơ internet. Vậy m nh thơ nữ của chng ta vẫn hồn nhin lm thơ thất ngn Đường luật v hồn nhin in thơ Đường luật của mnh trong cc thi phẩm chnh thức! Như thế l đặc biệt lắm chớ sao!
Nh thơ Ngọc Tuyết c những cu thơ lục bt su lắng như thế ny: nhủ lng / thi chớ hoi mong / cng chia / cng thiếu / cng đong / cng đầy / địa đng / m cả vo tay / dẫu mai / tim ứa giọt cay / cũng đnh
(Dẫu Mai)
v chị đ đưa tnh cảm dịu dng đằm thắm của mnh vo thể thơ thất ngn bt c rất hồn nhin, khiến người ta khng nhận ra hai thể thơ ấy v cc thể thơ khc nữa đang nằm bn nhau trong cng thi tập:
L tm hm no giấu ở đu
Ma thu đục ẩm mắt thu sầu
(L Tm)
Hoặc
Tc rối lưng chiều mắt chấm vai
Hồn hoa nghing ngả gọi đm di
Gi đưa mằn mặn mầm thương lạ
Cỏ ngậm nồng nồng sợi nhớ sai
(Nghing Chiều)
Thơ thất ngn bt c thường được coi như một bức tranh d trữ tnh hay tả cảnh, m nếu mỗi cu thơ được coi như một nt vẽ, th trừ cu ph đề v cu thc tức cu đầu v cu cuối - bức tranh chỉ bao gồm khng hơn su nt vẽ. V vậy mỗi nt vẽ phải hết sức c đọng v hm sc khng thể thừa v khng được thiếu. Người ta ch thơ thất ngn bt c chnh v sự chật chội đ. Nhưng sự chật chội trong khun khổ bi thơ vẫn khng g b được tnh cảm của chị gởi vo thơ. Chẳng hạn bi thơ c tựa l C dưới đy của nh thơ Ngọc Tuyết:
C
C con đường nhỏ c vng tay
C một chiều mưa ướt đẫm ngy
C pht hồn nhin mi mắt lịm
C giy kỳ diệu gối chăn đầy
C đời căng mạch nghe tnh dậy
C đất vươn mnh đợi nắng vy
C biển cng ta đi ngủ muộn
C ai nhớ chuyện đ yu ny.
Thất ngn bt c trước hết l lối thơ ưa thch của cc nh tr thức thời xưa, tức cc nh nho. Cc cụ l người c học vấn cao v uyn bc; tm hồn cc cụ thấm nhuần phong cch đĩnh đạc trịnh trọng của cc vị thnh hiền, thơ của cc cụ khng ph diễn cc cảm xc cực đoan gay gắt hay sống sượng th thiển, cho nn đy l một thể thơ sang trọng v tao nh, v dường như n c vẻ đặc biệt thch hợp với phong cch trầm tĩnh điềm đạm v tnh cảm đằm thắm nhưng chừng mực của Ngọc Tuyết, một nh thơ vốn từng tốt nghiệp đại học khoa ngữ văn, v c lẽ v vậy đ c cơ hội cảm nhận tnh chất của thể thơ cổ đ gần gũi v ph hợp với tm tnh dịu dng kn đo của mnh.
Tuy khng so snh được với sự sang trọng v đĩnh đạc trong thơ thất ngn bt c của vị nữ lưu tiền bối l B Huyện Thanh Quan
Lối xưa xe ngựa hồn thu thảo
Nền cũ lu đi bng tịch dương
Nhưng nh thơ Ngọc Tuyết vẫn lun giữ được sự chừng mục trong tnh cảm của mnh thể hiện trong thơ Đường luật của chị. Dường như nh thơ c điều g đ khng trọn vẹn trong tnh cảm đời thường, nhưng trong cc tập thơ của chị m ti đ đọc, lời thơ khng tỏ cht g dằn vặt khắc khoải v nỗi đam m khao kht tnh yu được thể hiện rất nhẹ nhng bng bẩy.
Vng tay nồng thắm tri hồn em,
C thế m thi nhớ đến mềm
Ct trắng phơi mnh chờ biển dạo
Biển bờ đợi gi đếm chiều ln
(Sng Gọi)
Hoặc c to bạo lắm cũng chỉ đến chừng ny:
Ước g trời đất ngừng xoay chuyển
Vũ điệu i tnh quấn qut trao.
(Vũ Điệu)
Thơ bt c Đường luật đi hỏi phải c đối ở hai cặp thực l luận l cc cu 3 4 v 5 6. Chnh ci việc đối ny thường l một thch thức như con dao hai lưỡi: n l chỗ rất dễ để lộ sự non tay của tc giả khi cc cu đối c vẻ cũ v so mn; hoặc n chứng tỏ bản lnh vững vng của tc giả với những vế đối mới mẻ, xuất so v sng tạo, như hai cu 3 v 4 trong bi Ngược Gi:
Muốn hỏi rằng ai c khỏe khng
Nhưng sao lại thấy đắng nơi lng
Bởi my vắng gi my buồn trắng
V nắng đan mưa nắng kh hồng
Hoặc hai cu 5 v 6 trong bi L Tm:
Bắt nắng cuộc đời va bi cạn
Tung bờm ma lũ vượt dng đau
Ở trn ti c ni thơ bt c Đường luật đi hỏi phải tun theo nim luật rất khắc khe. Ngoi luật bằng trắc, vần v đối, nh thơ phải để đến qui định:
Nhất tam ngũ bất luận
Nh tứ lục phn minh
Nghĩa l m của cc chữ thứ nhất, thứ ba v thứ năm trong cu thơ th khng nhất thiết phải theo luật bằng trắc, nhưng cc chữ thứ hai, thứ tư v thứ su của mỗi cu phải tun thủ m bằng trắc r rng. Như thế gọi l đng nim. Cu thơ sai m bằng trắc ở cc chữ đ th gọi l cu thơ thất nim.
V cu thơ cuối cng ny trong bi thơ Ta Với Ta của chị l một cu thơ thất nim.
Đời mi rẽ ngy hoi trống vắng
Cuối vườn yu thương nhớ chưa qua.
Chữ thương l chứ thứ tư, m bằng, trong khi theo cu thơ n phải l m trắc.
Tuy nhin chnh sự thất nim cố ny đ tạo hiệu ứng cho cu thơ, khiến cu thơ bảy chữ gồm năm m bằng trở nn một lời than tiếc khng ngui, chớ khng phải lời pht biểu một sự kiện đơn giản v kh khan.
Giả dụ tc giả thay từ thương bằng một từ no đ c m trắc, từ nỗi, chẳng hạn, cu thơ sẽ l
Cuối vườn yu nỗi nhớ chưa qua
Th cu thơ đng nim luật, nhưng đ l một cu thơ thật bnh thường như kể một sự kiện m thi, khng c hiệu ứng khiến người nghe cảm nhận được sự than tiếc của tc giả. Chnh thủ thuật ny cho thấy nh thơ đ rất chắc tay trong xử l nim luật thơ Đường.
Khi mới tập đi xe đạp, chng ta thường bấu chặt hai bn tay vo ghi đng xe, m xe vẫn cứ ng. Sau khi đ đi thạo, chng ta khng cn nhớ đến việc phải giữ chặt ghi đng xe nữa, đi khi chng ta c thể chỉ cầm li một tay, hoặc thậm ch c thể bung cả hai tay m xe vẫn chạy băng băng. Lm thơ Đường luật dường như cũng phần no tương tự như vậy. Khi luật thơ đ ha nhập vo hồn thơ rồi, nh thơ khng cn bấu chặt tay vo nim luật nữa.
Trước đy nh thơ Xun Diệu đ từng tấm tắc tm đắc với một từ thất nim trong cu thơ Nguyễn Tri:
Tuổi gi tc bạc ci ru bạc
Nh ngặt đn xanh con mắt xanh
Ci ru bạc tot ln một ci g đ c vẻ ngang tng kh khi, hơn l Chm ru bạc rất hiền hậu, yn thn.
Cu đầu v cu thứ ba trong bi thơ tuyệt tc Hong Hạc Lu của Thi Hiệu đều thất nim. Cu thứ ba th trong bảy chữ đ su chữ mang m trắc:
Tch nhn dĩ thừa hong hạc khứ
Thử địa khng dư hong hạc lu
Hong hạc nhất khứ bất phục phản
Cu thơ ton m trắc khc khắc gập ghềnh như thể tc giả tuyệt vọng v hạc vng đ bay mất từ xưa khng bao giờ trở lại nữa.
Ni di dng như thế, ti khng hề c thổi phồng phỉnh nịnh nh thơ Ngọc Tuyết lm thơ Đường luật c ti năng ngang hng với Nguyễn Tri, nh văn ha lớn của Việt Nam, v thi ho Thi Hiệu đời Đường của nước Tu cổ. Dĩ nhin nếu khắc khe một cht người ta c thể tm thấy đy đ trong những bi thơ Đường luật của chị những chỗ c lẽ cn chưa vừa với chnh tc giả của chng. Chẳng hạn, cng với nhiều nt mới v sng tạo, trong thơ Đường luật của chị thỉnh thoảng c một đi chỗ chưa trnh được những từ qu cũ hay những khun so. V dụ:
Ai lm con tạo ngược vần xoay
(Nợ)
Hoặc
Từ độ trăng về qua lối mộng
Bao lần bo nổi cuộn hồn hoa
(Ta Với Ta)
Nhưng m ở đời c ai ton bch đu? Vả lại sự nghiệp thơ của chị cn rất di, nếu mỗi năm chị vẫn đều đều c tc phẩm mới ra mắt người yu thơ th chắc g người ta cn dịp gặp lại những nt chưa tinh lọc đ nữa. Trong bi thơ Ngược Gi của chị c cu:
V nắng đan mưa nắng kh hồng
Ba từ nắng đan mưa vẽ một cch rất mới cảnh trời vừa mưa vừa nắng, v cảnh lng với niềm vui buồn đan xen nhau, thật đắt.
V cu cuối trong bi thơ L Tm, tc giả viết:
Mặn cht tnh ta bng bạc mu,
Với pht hiện bng bạc mu chị đ thật sự đng gp thm một nt sng tạo rất mới trong thơ.
Trong cc tập thơ của Ngọc Tuyết m ti được đọc, chị sng tc với nhiều thể loại thơ rất phong ph, từ thơ ba cu, bốn cu, tm cu; thơ hai chữ, ba chữ, bốn chứ, năm chữ, bảy chữ, lục bt, thất ngn Đường luật, v cả thơ văn xui, trong đ những bi thơ thất ngn Đường luật của chị đ chung sống hi ha với cc thể thơ khc, v cng thể hiện một tm hồn thơ nữ đằm thắm, dịu dng, phản nh phong cch điềm đạm v chừng mực của chị trong cuộc sống đời thường.
Xin chc chị ngy cng đạt được nhiều thnh tựu hơn nữa trong nghệ thuật.
Cm ơn qu vị v cc bạn đ lắng nghe.
Thiếu Khanh.
[1] Đến nay chị đ c thm cc thi phẩm Nhp (Nxb Thanh Nin, 2009), v Mt (Nxb Hội Nh Văn, 2011)